“Bir sivil toplum örgütü olarak semt girişimlerinin katılım süreci üzerinden planlamaya etkileri: Fener – Balat ve Moda örneği” başlıklı seçilen tez konusunu incelerken öncelikle katılım olgusu ve STK`larla ilgili kavramsal açıklamalar yapılacaktır. Bu kavramsal açıklamalarda katılımın tanımından başlayarak katılımın rolü, katılımın türleri ve düzeyleri, planlamaya katılım, ve STK`ların tanımı ve açılımını ele alınacaktır. Bölümün sonunda tezin ana teması olarak seçilen “Semt Girişimleri”; planlamayı etkileyebilen bir sivil toplum kurumu olarak açıklanacaktır.

Fordist üretim sürecinin yerini post-fordist üretime (esnek üretim) bırakması tüm dünyada yeni bir süreç başlamasına, üretim ve tüketim alışkanlıklarının değişmesine neden olmuştur. Değişen dünya düzeni planlama anlayışının da değişmesine ve geleneksel planlama anlayışının gözden düşmesine, esnek planlar üretilmesine neden olmuştur. Farklı planlama anlayışlarının ortaya çıkmasıyla halkın kendisi hakkında üretilen planlara müdahale etme hakkını aramasıyla sonuçlanmıştır. Bu süreçte yaklaşık kırk yıldan beri kent planlamasında halkın katılımı önemli bir yer tutmaktadır.

İnsanların yaşadıkları çevrenin oluşum sürecinde olma hakları vardır. Halkın katılımı sağlanmadan yapılan planlama çalışmaları da çoğu zaman başarısızlıkla sonuçlanmaktadır. Halkın katılımıyla gerçekleşecek planlar yerel koşullara, halkın gereksinimlerine daha uyumlu olacak ve böylece toplumsal gerçekleri yansıtacak özgün planlar ortaya çıkacaktır. Bu özgün planlar da uygulama sürecinde halkın plan üzerinde denetleyici rol oynamasına ve planı benimsemesine neden olacaktır.

Halk katılımının ise bireysel ölçekte olmasındansa örgütlü, organize olması katılımın başarıyla sonuçlanmasında çok önemli bir yeri vardır. Halkın organize olması aşamasında ise Sivil Toplum Kuruluşları karşımıza çıkar. Sivil toplum kuruluşları, toplumun kendileri hakkında alınan kararlarda kendi görüşlerini duyurmasını, organize olarak isteklerini karar vericilere aktarmasını sağlayan oluşumlardır.

Özellikle 1980 sonrası dönemde önem kazanmaya başlayan Sivil Toplum Kuruluşları ülkemizde ise Habitat II Konferansı sayesinde ön plana çıkmıştır. Bu dönemden sonra STK`lara verilen önem artmış, yeni STK`lar kurulmuş, var olan STK`larsa yeni bir dinamizm ile yeni yüz arayışlarına girmişlerdir.

Tez çalışmamın konusunu seçerken de STK`ların ve planlamaya halk katılımının artan önemi etkili olmuştur. Konu çok geniş bir açılım gerektirdiği için de bir Sivil toplum Örgütü olarak Semt Girişimleri ele alınmıştır.

Çalışmamın birinci bölümünde “katılım” ve “STK”`lar hakkında kavramsal açıklamalar getirilecektir. İkinci bölümde ise örnek alan çalışmalarından yola çıkarak Semt Girişimlerinin katılım süreci üzerinden planlamaya etkileri araştırılmıştır. Çalışma konuyla doğrudan ve dolaylı olarak ilgili olan çeşitli kaynakların araştırılıp, değerlendirilmesi ile elde edilen verilerin birbirleriyle karşılaştırılması sonucu oluşturulmuştur.

Semt Girişimleri Fener – Balat örneğinde anlatıldığı gibi yapılan planın uygulama aşamasında başarılı olmasını sağlayabileceği gibi Moda örneğinde olduğu gibi yapılan planın durdurulmasına da neden olabilmektedir. Plan üreticilerinin proje hazırlarken halkın katılımını sağlamalarının gerekliliğinin farkında olması, projelerinin başarılı sonuçlar vermesini sağlayacaktır.

Örnek alan çalışmalarının ortak değerlendirilmesini yaptığımızda farklı amaçlar için kurulan Semt Girişimlerinde katılımın farklı düzeyleri görülmektedir.

Fener – Balat örneğinde gördüğümüz gibi sembolik düzeyde katılımın gerçekleştiği, ancak projeyi üreten çevrelerin katılım düzeyini arttırmayı amaçladıklarını görmekteyiz.

Moda örneğinde ise halkın katılımının en üst düzey olan efektif katılımda olduğunu, bunun sonucunda da projenin başarıya ulaşmamasının, ancak projeyi durdurarak katılımın gerekliliği konusunda önemli bir örnek olmuşlardır.

Sonuç olarak büyük Kamusal Projelerin uygulamaya geçirilmesinde katılımın etkisinin olduğunu görmekteyiz. Projelerin hazırlanma aşamasından başlayarak Semt Girişimleri başta olmak üzere pek çok STK`ların planlama sürecinin her aşamasında yer alması ve sürece katılımı, hem sağlıklı kararlar alınması yolunda yerel yönetimlere yardımcı olacak hem de planın uygulanabilirliğini arttıracaktır.

Onur Soytürk; MSGSU Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Lisans Bitirme Tezi,İstanbul, 2004

İletişim: